«Ցանկալի է, որ Կոմիտաս-Ֆրանսիա թեման ավելի շատ արծարծվի»

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում բացվել է «Կոմիտաս. հայտնի և անհայտ» խորագիրը կրող ցուցադրություն: Ներկայացված ավելի քան վեց տասնյակ նյութերի զգալի մասը ցուցադրվում է առաջին անգամ կամ հազվադեպ է ներկայացվել:
«Առաջին անգամ հանրության ուշադրությանն ենք ներկայացնում Կոմիտասի ազգականների խմբանկարի պատճենը: Բնօրինակը պահպանվում է Կոմիտասի հեռավոր ազգականների մոտ: Լուսանկարի պատճենը նրանք ուղարկել են էլեկտրոնային փոստով,- «Իրատես de facto»-ի հետ զրույցում ասաց գրականության և արվեստի թանգարանի երաժշտական ֆոնդի վարիչ, երաժշտագետ ՄԱՐԻՆԵ ՄՈՒՇԵՂՅԱՆԸ:- Կոմիտասի ազգականների ներկայացրած պատմությունն ու տրամադրած նյութերը գալիս են հերքելու տարածված այն կարծիքը, թե Կոմիտասը եղել է որբ, անտերության մատնված երեխա, փողոցներում թափառելով, երգելով հաց է մուրացել»: Կոմիտասին, մոր մահից հետո, տատիկի և հորաքրոջ հետ խնամել է հորեղբոր ընտանիքը: Հորեղբոր կինը` Զմրուխտ Սողոմոնյանը, ում աղջիկը` Մարիկը, Կոմիտասի հասակակիցն էր, նրան կերակրել, մայրություն է արել: Կոմիտասն իր ամեն մի նոր հաջողությունից հետո լուսանկար է ուղարկել ազգականներին: Ցուցասրահում ներկայացված է Մարիկին ուղարկված լուսանկարներից մեկի շրջերեսը` Կոմիտասի մակագրությամբ:
Առաջին անգամ ցուցադրվում են անվանի երաժշտի ինքնակենսագրությունների երեք տարբերակները միաժամանակ: Ձեռագրից երևում է, թե ինչքան բծախնդիր է եղել իր աշխատանքի, իր ամեն մի բառի նկատմամբ:
Իսկ ահա ներկայացված «Թուրքական եղանակներ» ժողովածուում տեղ գտած երգերի բոլոր հեղինակները հայ են:
«Նրա ծննդավայրում` Կուտինայում, արգելված էր հայերենը, դպրոցում հայերեն տառաձևերը սովորում էին, բայց կարդում ու գրում էին թուրքերեն»,- պարզաբանեց Մ. Մուշեղյանը, նշելով, որ Կոմիտասի ծնողները լավ երգել են, նաև հորինել են երգեր: Կոմիտասը հավաքել է թուրքալեզու քաղաքի երգերը, այստեղից էլ ժողովածուի անվանումը` «Թուրքական եղանակներ»:
Առաջին անգամ ցուցադրվում է հատված նրա «Սասնա ծռեր» և «Անուշ» անավարտ օպերաներից:
Կոմիտասյան ցուցադրությունը չորս մասի է բաժանվում, կապվում է չորս քաղաքների հետ` Կուտինա, Վաղարշապատ, Բեռլին, Փարիզ: Փարիզյան բաժնում ցուցադրվում են «Ավրորա» թերթից մի հատված Կոմիտասի նշանավոր համերգի մասին, 1907-ին Փարիզում արված լուսանկարը Արշակ Չոպանյանի հետ և այլ նյութեր: «1906 թվականը նշանավոր էր նախ նրա հանրահայտ համերգներով, որ ֆրանսիացիների բնորոշմամբ, սենսացիա են առաջացրել Ֆրանսիայում,- ասաց Մ. Մուշեղյանը:- 1907-ին արդեն նա կրկնել է համերգը պատվերով: Շատ ֆրանսիացի երաժիշտներ Կոմիտասի համերգների, նրա հետ շփման ազդեցության տակ անդրադարձել են հայ ժողովրդական երաժշտությանը, ոմանք մշակել, գործիքավորել են կոմիտասյան երգերը: Ես տեղեկություն չունեմ` դրանք կատարվե՞լ են Ֆրանսիայում, թե՞ ոչ, մեզանում երբեք չեն կատարվել, ցանկալի կլիներ, որ գոնե այս տարի ներկայացվեին երաժշտասերներին: Առհասարակ, ցանկալի է, որ Կոմիտաս-Ֆրանսիա թեման ավելի շատ արծարծվի»:
Առաջին անգամ է ցուցադրվում նաև Պողոսյան վարժարանում Կոմիտասի լուսանկարը ուսուցիչների հետ` արված 1911-ին, Կոմիտասի աշակերտներից երեքի` Բարսեղ Կանաչյանի, Վարդան Սարգսյանի և Միհրան Թումաճյանի ջանքերով կազմված 400 երգիչներից բաղկացած երգչախմբի լուսանկարը, որն արվել է 1919-ին` Պոլսի համերգից հետո: Քիչ ցուցադրված մասունքներից է նաև Կոմիտասի բրոնզաձույլ մահադիմակը:
«Կոմիտաս-145» հոբելյանի շրջանակում բացված ցուցադրությունը հանրության դատին կներկայացվի մինչև դեկտեմբեր:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ